یکی از پیران معرفت را پرسیدند که: عارف را چگونه باید باشد؟

گفت: چنان باید که از میان خویش و آن خداوند خویش چهار چیز بردارد:

1ـ یکی ابلیس را و هر چه او خواهد و خواست وی معصیت بُوَد، که اندر وی زوال ایمان بُوَد، و اندر زوال ایمان دوزخ جاودان بود.

"کَمَثَلِ الشَّیْطَانِ إِذْ قَالَ لِلاِْنسَانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قَالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِنکَ إِنِّی أَخَافُ اللهَ رَبِّ الْعَالَمِینَ. فَکَانَ عَاقِبَتَهُمَا أَنَّهُمَا فِی النَّارِ خَالِدَیْنِ فِیهَا وَ ذلِکَ جَزَاؤُا الظَّالِمِینَ"؛ در مَثَل مانند شیطانند که از انسان خواست به خدا کافر شود، پس از آن که انسان از طاعت حق روی گرداند و از عبادت الهی برید، گفت من از تو بیزارم که از عذاب پروردگار عالمین می‌ترسم .

پس عاقبت شیطان و آدمی که به خواست او کافر شد این است که هر دو در آتش دوزخ مخلّدند و این دوزخ کیفر متجاوزان است .

2ـ و دیگر نفس و آنچه خواهد، که نفس بدان کاری کند بد، و بدکرداری را جای آتش بود، چنان که گفت در قصه یوسف صدیق:

"وَ مَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لاََمَّارَةُ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَّحِیمٌ"؛ من خودستائی نکرده، نفس خویش را از عیب و تقصیر مبرا نمی‌دانم زیرا نفس به شدت انسان را به کارهای زشت و ناروا می‌خواند جز آن که خدا به لطف خاص خود انسان را حفظ کند، که خدای من بسیار آمرزنده و مهربان است .

3ـ و دیگر هوای تن را و آنچه او خواهد، و اندرین جهان هر که به راحت بود بدان جهان رنج برد چنان که گفت حق تعالی:

"أَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَوَاهُ"؛ ای رسول من دیدی حال آن کس که هوای نفس خود را معبود خویش گرفت چگونه به ضلالت و گمراهی افتاد و هلاک گشت و به عذاب ابد دچار شد؟!"

4 ـ چهارم دنیا را و آنچه او خواهد دست بازداری، که دنیا از تو خدمت خواهد و فراموشی آخرت خواهد قوله تعالی:

"فَأَمَّا مَن طَغَی. وَ آثَرَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا. فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوَی." و اما چون کسی طغیان کند دنیا را بر آخرت بخواهد، پس جهنم جایگاه اوست .

پس چون بنده عارف، این چیزها را از میان برداشت و معرفت قرار گرفت، و حلاوت معرفت یافت، پس هر که با ابلیس صحبت کند از هاویه نرهد که با خداوند صحبت کند از این همه برهد.

منبع: عرفان اسلامی، حسین انصاریان، جلد 8