آیا به پولی که در بانک سپرده گذاری شده و از درآمد (سود) آن ارتزاق می شود، خمس تعلق می گیرد؟
•امام، سیستانی، خامنه ای، فاضل و مکارم: اگر پول سپرده گذاری از در آمد کسب باشد، خمس دارد. [ اما در صورتی که] با پرداخت خمس (هر چند به صورت اقساط) نتواند زندگی خود را اداره کند، خمس ندارد.
بهجت، تبریزی و نوری: اگر از در آمد کسب باشد، آن مقدار از پول سپرده- که اداره ی زندگی به آن بستگی دارد- خمس ندارد؛ ولی به مقدار بیشتر از آن، خمس تعلق می گیرد.
صافی و وحید: اگر پول سپرده گذاری از در آمد کسب باشد، خمس دارد و چنان چه نمی تواند با پرداخت خمس آن، امرار معاش کند، می تواند با حاکم شرع دستگردان نماید.
تبصره 1- به سود حاصل از آن، خمس تعلق می گیرد.
تبصره 2- اگر پول سپرده گذاری از راه هدیه، جایزه و مانند آن به دست آمده باشد، حکم اصل را دارد.
__
مؤونه چیست؟
« مؤونه» به مخارجی گفته می شود که در زندگی، هزینه می گردد و شامل موارد ذیل است:
1- هزینه های زندگی شخصی؛ مانند: خوراک و پوشاک، خانه مسکونی، وسایل زندگی، وسایل نقلیه، وسایل تحصیلی، رایانه، هزینه ازدواج و ...؛
2- هدایا و بخشش ها؛ مانند: خیرات، صدقات، جوایز و ...؛
3- مخارج سفر حج (واجب ومستحب)، سفر زیارت، گردش و تفریح؛
4- حقوقی که بر عهده شخص است؛ مانند: دیه، غرامت و کفاره.
به پولی که برای خرید وسایل ضروری زندگی ذخیره می شود، خمس تعلق می گیرد؟
• امام، تبریزی، سیستانی، مکارم و وحید: چنان چه یک سال از آن بگذرد، خمس دارد.
صافی: اگر هم کنون به آن وسیله نیاز دارد و تهیه آن بدون پس انداز در مدت چند سال ممکن نباشد، خمس ندارد.
خامنه ای: اگر برای تهیه وسایل مورد نیاز در آینده نزدیک (مثلاً تا سه ماه پس از سال خمسی) پس انداز شده باشد و با پرداخت خمس آن، نتواند آنها را تهیه کند، خمس ندارد.
نوری: چنان چه بدون پس انداز کردن، نمی تواند وسایل مورد نیاز خود را در آینده تهیه کند، خمس ندارد.
بهجت و فاضل: اگر بدون پس انداز کردن، نمی تواند وسایل مورد نیاز خود را در آینده تهیه کند؛ چنان چه پس انداز کوتاه (مثلاً تا سه سال) باشد، خمس ندارد.
تبصره: چنان چه در آینده با پس انداز خود، لوازم مورد نیاز خویش را تهیه نکند، باید خمس آن را بدهد.
به پولی که جهت گرفتن وام مسکن، در بانک گذاشته می شود و چندین سال از آن می گذرد، خمس تعلق می گیرد؟
• امام،تبریزی، خامنه ای، سیستانی، مکارم و وحید: آری، خمس دارد.
بهجت، فاضل و نوری: اگر برای تهیه خانه مورد نیاز، راهی جز این ندارد، به پول پس انداز شده خمس تعلق نمی گیرد.
صافی: اگر خانه مسکونی در حال حاضر مورد نیاز او و در شأنش باشد و راهی جز طریق یاد شده ندارد، به آن خمس تعلق نمی گیرد.
تبصره- بنا بر نظر مراجعی که معتقدند پول مزبور خمس ندارد؛ چنان چه در آینده، صرف خرید منزل نشود، خمس آن را باید بدهد.
از در آمد خود، زمینی خریده ام تا دو سال دیگر آن را بسازم و در آن زندگی کنم، آیا سر سال به آن خمس تعلق می گیرد؟
• همه ی مراجع (به جز تبریزی، مکارم و وحید): چنان چه برای تهیه خانه مسکونی، راهی جز نگه داشتن زمین تا چند سال نیست، خمس ندارد.
مکارم: خمس ندارد.
تبریزی و وحید: باید خمس زمین را به قیمت فعلی بدهد.
به پولی که از در آمد کسب تهیه شده و به عنوان رهن به صاحبخانه پرداخت می شود، خمس تعلق می گیرد؟
• امام وسیستانی: خمس دارد و هر زمان دریافت شد یا دریافت آن ممکن گردید، باید فوری خمس آن را بپردازد.
صافی و مکارم: پول رهن جزء مؤونه است و خمس ندارد؛ ولی اگر آن را باز پس گرفت و نیازی به آن نداشت، بنابر احتیاط خمس آن را بپردازد.
بهجت، تبریزی، فاضل و وحید: چنان چه بدون پول رهن، نیاز مسکن او تأمین نمی شود، خمس ندارد و هر زمان آن را باز پس گرفت و نیازی به آن نداشت و از مخارج سال زیاد آمد، خمس دارد.
نوری: اگر نتواند خانه را از راه دیگری اجاره کند، به مبلغ مذکور خمس تعلق نمی گیرد.
خامنه ای: هنگامی که برای این منظور نیاز دارد، پرداخت خمس آن واجب نیست؛ ولی هر زمان آن را باز پس گرفت، باید خمس آن را بدهد؛ مگر آن که برای اجاره در جای دیگر، به آن نیاز داشته باشد.
آیا به پولی که انسان برای ازدواج ذخیره کرده، خمس تعلق می گیرد؟
• امام، تبریزی، سیستانی، صافی و مکارم: خمس دارد.
خامنه ای: اگر برای تهیه هزینه های ازدواج در آینده نزدیک (مثلاً تا سه ماه پس از سال خمسی)، پس انداز شده باشد و با پرداخت خمس آن، نتواند آنها را تهیه کند، خمس ندارد.
نوری: خمس ندارد.
بهجت و فاضل: چنان چه پس انداز کوتاه مدت و در حد متعارف (مثلاً تا سه سال) باشد، خمس ندارد.
آیا به پول در آمدی که برای تهیه موبایل و خودروی مورد نیاز، به حساب ریخته می شود و سال هم برای آن می گذرد، خمس تعلق می گیرد؟
• امام، تبریزی، سیستانی، صافی و وحید: خمس دارد.
مکارم: اگر به عنوان پیش خرید به حساب ریخته است، خمس ندارد و چنان چه به صورت ودیعه باشد، خمس دارد.
بهجت، خامنه ای، فاضل و نوری: چنان چه خودرو، مورد نیاز بوده و تنها راه تهیه آن، واریز کردن پول به حساب است، خمس ندارد.
تبصره 1- پولی که به سازمان مربوطه ریخته می شود، چنان چه سود داشته باشد و یک سال از آن بگذرد، به سود آن خمس تعلق می گیرد.
تبصره 2- حکم بالا به خودرو اختصاص ندارد؛ بلکه هر گونه وسیله مورد نیازی را که با ثبت نام خریداری شود، شامل می شود.
آیا به سکه بهار آزادی، خمس تعلق می گیرد؟
• همه ی مراجع: اگر از در آمد کسب تهیه شده و از مخارج سال زیاد بیاید، خمس دارد.
تبصره 1- سکه بهار آزادی جزء مؤونه (هزینه زندگی) شمرده نمی شود؛ از این رو سر سال به آن خمس تعلق می گیرد.
تبصره 2- بنابر نظر مراجعی که معتقدند هدیه خمس دارد، چنان چه سکه بهار آزادی به آنها بخشیده شود و از مخارج سال زیاد بیاید، خمس دارد.
خمس را باید به چه کسی پرداخت کرد؟
• امام: باید به مرجع تقلید خود یا مجتهدی که مانند او از نظر کمیت و کیفیت به مصرف می رساند، بپردازد و نیز می تواند در جایی مصرف کند که مرجع تقلیدش اجازه می دهد.
خامنه ای: باید خمس را به ولی امر مسلمین یا وکیل او بدهد و اگر به فتوای مرجع تقلید خود نیز عمل کند، موجب برائت ذمه می شود.
بهجت، فاضل، مکارم، نوری و وحید: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا مجتهدی که مانند او از نظر کمیت و کیفیت به مصرف می رساند، بدهد و نیز می تواند در جایی مصرف کند که مرجع تقلیدش اجازه می دهد. سهم سادات را بنابر احتیاط واجب، باید به مرجع تقلید خود و یا با اجازه او به سادات بدهد.
تبریزی: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا به مصرفی که اجازه می دهد، برساند و چنان چه بخواهد به مجتهد دیگری بدهد، بنابر احتیاط واجب باید از مرجع تقلید خود، اجازه بگیرد. سهم سادات را می توان به خود آنان داد.
سیستانی: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا به مصرفی که او اجازه می دهد، برساند و احتیاط واجب آن است که او مرجع اعلم و آگاه بر جهات عامه باشد. سهم سادات را می توان به خود آنان داد.
صافی: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا مجتهدی که مانند او از نظر کمیت و کیفیت به مصرف می رساند، بدهد و نیز می تواند در جایی مصرف کند که مرجع تقلیدش اجازه می دهد. سهم سادات را می توان به خود آنان داد.
تبصره- خمس دو قسمت می شود: نصف آن سهم امام و نصف دیگر سهم سادات است. آیات عظام سیستانی، تبریزی و صافی در پرداخت سهم سادات، اجازه ی مجتهد را لازم نمی دانند.
آیا می توان به زن سیده ای که فقیر است و شوهرش قادر به اداره زندگی او نیست، سهم سادات داد؟
•امام و خامنه ای: بدون اجازه حاکم شرع جایز نیست.
بهجت، فاضل، مکارم، نوری و وحید: بنابر احتیاط واجب، باید با اجازه حاکم شرع انجام گیرد.
تبریزی، سیستانی و صافی: آری، جایز است.
راه محاسبه خمس را ذکر کنید.
• کشاورزان، کارمندان، کارگران، کاسب ها و کسانی که در آمد کسب دارند، باید باری خود حساب سال خمسی داشته باشند و جهت محاسبه خمس، به صورت زیر عمل کنند:
هنگامی که از دریافت اولین درآمد یک سال گذشت؛ آن روز، وقت حساب سال است. هر چه از مؤونه که مورد استفاده قرار می گیرد و عین آن از بین می رود (مانند خوراکی ها، موادی های شوینده، وسایل تحصیلی دفتر، خودکار و غیر آنها) چنان چه تا آخر سال خمسی زیاد بیاید و در بازار ارزشی داشته باشد، باید خمس (یک پنجم) آن را با قیمت روز بپردازند. چیزهایی از مؤونه که مورد نیاز انسان است و با استفاده ی عین آن، از بین نمی رود (مانند وسایل زندگی مثل فرش، یخچال، وسیله نقلیه و ... )، هر چند سال هم بر آنها بگذرد، خمس به آنها تعلق نمی گیرد.
مثال: کارمندی در پایان خرداد سال 80، اولین حقوق خود را دریافت می کند؛ حساب سال او پایان خرداد سال 81 است. در این تاریخ ده کیلو برنج، پنج کیلو لپه، پنج عدد تاید و مبلغ پنجاه هزار تومان زیاد آمده است. او باید یک پنجم هر یک از اجناس بالا را جدا کرده و بابت خمس بپردازد و جایز است قیمت آن را به روز حساب کرده و یک پنجم آن را به صورت پول نقد بدهد.
تبصره 1- کسی که شغل ندارد، اگر اتفاقاً معامله ای کند و سودی ببرد- بعد از آن که یک سال از وقتی که فایده برده، بگذرد- باید خمس مقداری را که از خرج سالش زیاد آمده بدهد.
تبصره 2- درباره خمس بعضی از در آمدها (مانند حقوق خانواده ی شهدا، هدیه، جایزه بانکی و ...) میان مراجع تقلید اختلاف نظر هست.
رفت و آمد با خانواده ای که خمس پرداخت نمی کنند، چه حکمی دارد؟
• همه ی مراجع (به جز تبریزی و سیستانی): معاشرت با آنان اشکال ندارد و اگر یقین نداشته باشد به غذای آنها خمس تعلق گرفته، خوردن آن نیز جایز است و چنان چه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند.
تبریزی و سیستانی: معاشرت با آنان اشکال ندارد و می تواند از غذای آنها استفاده کند؛ هر چند بداند که خمس آن پرداخت نشده است. چنان چه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند.
[ یکشنبه 87/12/18 ] [ 8:45 صبح ] [ مجتبی نصیری ]
